یادداشت | از ایرادهای بنی اسرائیلی به حج تا پرداخت حقوق فقرا
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، پس از فاجعه منا ایام حج که می‌شود شبهات و هجمه‌ها علیه حج آغاز می شود و انواع و اقسام ایرادات گرفته می‌شود تا این واجب مسلم الهی را زیر سوال ببرند. البته تقریبا هر سال این شبه افکنی‌ها بوده؛ ولی بعد از فاجعه منا شدت بیشتری داشته است.
شبهه تراشی برای حج
افرادی که شبهه تراشی می‌کنند گوناگون هستند؛ برخی مغرضانه و از روی بی اعتقادی چنین مباحثی را دنبال می‌کنند و اصولا دشمنی با دین و آموزه‌های آن دارند. برخی دیگر تحت تأثیر این تبلیغات قرار می‌گیرند و با وجود اینکه ادعای دینداری دارند، عملا حرف همین‌ها را بازگو می‌کنند. گروه دیگر را که در رتبه پایینتر از گروه دوم می‌توان قرار داد گروهی هستند که عنادی با دین و آموزه‌های دینی ندارند ولی در عمل لنگ می زنند و چه بسا نماز یومیه خود را نمی‌خوانند ولی به حج که می‌رسند خودشان را صاحب نظر می‌دانند و بدون آگاهی از دستورات دینی فریضه حج را تحلیل می‌کنند. این خیلی عادت بدی است که انسان در اموری که تخصصص ندارد اظهار نظر کند و خودش را صاحب نظر بداند. متأسفانه وقتی پای مسائل دینی پیش می‌آید خیلی‌ها که چیزی از الفبای دین هم نمی‌دانند در این باره اظهار نظر می‌کنند و نقش کارشناس دینی را بازی می‌کنند.
یکی از شبهاتی که سال‌ها مطرح است این است که چرا به واسطه حج جیب این عرب‌ها را پر می‌کنید و به جای آن به فقرا کمک کنید، جهیزیه بدهید و مسائلی از این دست... . در این باره چند نکته حائز اهمیت است.
حج از ارکان دین است
فراموش نکنیم که حج یکی از واجبات دینی است که در روایات متعددی از ارکان اسلام شمرده شده است. درست است که در یک تقسیم بندی بحث حج جزء فروع دین مطرح شده ولی ملاکش متفاوت است. همچنانکه نماز هم در این تقسیم بندی جزء فروع است ولی همین نماز در کنار حج از ارکان اسلام است، ستون دین است و اگر قبول شود بقیه اعمال قبول می‌شود. این منافاتی با فروع بودن آن نیست؛ چرا که ملاک‌ها در هر یک متفاوت است. این نکته از این جهت مهم است که برخی به خاطر فرع بودن حج، اهمیت آن را پایین می‌آورند. از طرفی تکرار حج و به عبارتی حج مستحبی نیز زیاد سفارش شده است.
حج تعطیل بردار نیست
نکته مهم دیگر این است که حج از واجبات است و به راحتی نباید این فریضه الهی تعطیل شود؛ یعنی اهمیت آن به قدری است که به صرف اینکه فرضا پول حج به جیب این عرب‌های معلوم الحال هم برود نمی‌شود حج را تعطیل کرد. در اهمیت این نکته همین بس که در حدیث است که اگر مردم حج را رها کردند، بر زمامدار مسلمانان است که آنان را بر انجام دادن فریضه حج وادار سازد، چه بخواهند و چه نخواهند؛ چرا که این خانه، برای حج برپا شده است. در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: اگر مردم، هزینه سفر حج را نداشته باشند، مخارج سفر آنان از بیت المال مسلمانان پرداخت می شود.(کافی/ج4/ص272)
در فتوای فقها نیز هیچ فقیهی به این دلیل قائل به عدم وجوب حج نیست، حتی اگر این پول صرف جنگ یمن شود. این در حالی است که سال گذشته حجت الاسلام قاضی عسکر، نماینده ولی فقیه در امور حج در گفتگویی بیان کرد: «برخی فکر می‌کنند پول حج خرج گلوله‌های عربستان در یمن می‌شود. درحالیکه این درست نیست، چون ما با دولت عربستان طرف نیستیم. طرف ما در حج شرکت‌های خصوصی هستند که تعامل با آنها نیز تا کنون سازنده بوده است. حتی هزینه‌های حج گذشته که به دلیل مشکل تراشی، ایرانی‌ها از آن بازماندند، به عنوان پیش قسط خدمات حج امسال حساب شده و هیچ خسارتی از ان ناحیه به ایران وارد نشده است.»
بله در بحث عمره مستحبی و حج مستحبی این مسئله می‌تواند تأثیرگزار باشد، ولی در حج واجب چنین بحثی نیست و برای شخص مستطیع که تا به حال حج نرفته واجب است که حج برود.
البته این‌گونه نیست که تحت هر شرایطی انسان باید به حج برود. بالاخره استطاعت شاخصه‌هایی دارد و و مثلا یکی از آنها امنیت حج است. لکن سخن در این است که به هر بهانه‌ای و به عبارتی با بهانه تراشی نمی‌شود حج را تعطیل کرد.
سیره ائمه اطهار در برگزاری حج
حج کنگره عظیمی است که در سیره ائمه اطهار علیهم‌السلام نیز بر آن تأکید شده و دارای اهمیت ویژه‌ای بوده است؛ مثلا در سیره امام حسن مجتبی علیهالسلام است که ایشان بیست و پنج بار پیاده به حج رفته است. یکی از دعاهایی که در ادعیه ماه رمضان وارد شده است و از خدا درخواست می‌کنیم توفیق به جا آوردن حج است که به کرات در دعاهای این ماه آمده است. یا اینکه امام باقر علیهالسلام وصیت می‌کند بعد از شهادت ایشان ده سال در منا و در ایام حج برای ایشان عزاداری شود، این‌ها همه گویای عظمت و اهمیت این فریضه الهی است.
نکته قابل توجه این است که حاکمان زمان ائمه اطهار(ع) همگی جزء حاکمان جور بودند و چه بسا بخشی از هزینه‌هایی که حجاج در آن زمان متحمل می‌شدند عاید همین حاکمان می‌شده، ولی ائمه طاهرین به این دلیل حج را تحریم نکرده‌اند؛ بلکه عکس آن صادق است و به حج ترغیب نیز شده است و ترک آن عواقب خطرناکی دارد.
در روایت است که اگر کسی بدون عذر حج واجب خود را انجام ندهد در هنگام مرگ به او گفته می‌شود که مسیحی یا یهودی بمیرد.(کافی/ج4/ص268)
یعنی کسی که بدون عذر شرعی حج نرود مسلمان از دنیا نمی‌رود و این عاقبت بسیار خطرناکی است.
رابطه حج با دستگیری از فقرا
همچنانکه ذکر شد یکی از مهمترین ایراداتی که به حج گرفته می‌شود این است که پول حج به جای حج صرف فقرا شود. جالب اینجا است که بحث حج آمیخته با پرداخت و ادای حقوق فقرا است. کسی که می‌خواهد حج برود باید مالش پاک باشد و خمس و زکات مالش را پرداخت کرده باشد. اصلا اگر کسی خمس و زکات به گردنش باشد زمانی مستطیع است که بعد از پرداخت خمس و زکات هزینه حج را داشته باشد. از طرفی یک از واجبات حج قربانی است و بخشی از قربانی باید صرف فقرا شود. کسانی که بهانه تراشی می‌کنند چرا این مسائل را نمی‌بینند؟!
روایت جالبی درباره صدقه و حج است که شخصی خدمت امام صادق علیهالسلام رسید و پرسید که حج افضل است یا صدقه؟ امام علیهالسلام فرمود: صدقه در راه خدا چه كار خوبى است؟ و اين جمله را سه بار بیان كرد. راوی پرسید اما اجر كدام يک بيشتر است؟ امام فرمود: چه مانعى دارد كه انسان، هم به حج خانه خدا بيايد و هم در راه خدا صدقه بپردازد؟ راوی پرسید اگر توان مالی عمل به هر دو عبادت را نداشته باشد، چه كند؟ حضرت فرمود: اگر قرار باشد ده درهم هزينه سفر كند به پنج درهم اكتفا كند و پنج درهم ديگر را در راه خدا صدقه كند و اگر تا اين حدّ نیز ممكن نباشد، آن چه مىتواند از هزينه سفر بكاهد و هزینه صرفه جویی را صدقه دهد كه اجر او كامل شود. (وسائل الشیعه/ج11/ص115)
از این‌ها که بگذریم چرا به کسانی که "دبی" می‌روند نمی‌گویند که به جای اینکه پولتان را به جیب عرب‌ها بریزید به فقرا کمک کنید! مگر دبی در امارات نیست و امارات هم کشوری عربی نیست؟! سیاستشان هم تقریبا همان سیاست آل سعود است و این‌ها هم مانند حکام عربستان شریک جنایت در کشتار مردم یمن هستند. چرا اینجا کسی اعتراض نمی‌کند؟ فقط زورشان به حج رسیده تا این واحب الهی را شبهه دار کنند! /999/ی۷۰۲/س
بابک شکورزاده، پژوهشگر حوزوی